Một trong những vị anh hùng bị lãng quên trong lịch sử, người hiệp sĩ đã lãnh đạo cuộc đấu tranh của những người nghèo khó chống lại sự thối nát, bóc lột, bất công, quan quyền của triều đình Chúa Nguyễn.
Thần khí nước Nam: Ngân Côn của Vũ Đình Tú
Thần khí nước Nam: Thiết Thai Cung của Nguyễn Quang Huy
Chàng Lía (1760-1819) là một thủ lĩnh khởi nghĩa nông dân vào thế kỉ 18, được biết đến qua miếng võ “cú nhảy cá lóc”. Tương truyền, một lần tình cờ trông thấy một chú cá lóc vọt từ dưới nước lên qua một bờ đất cao, Lía nảy ý muốn học thế nhảy này. Hàng ngày, anh đào một cái hố, rồi đứng dưới hố bắt chước theo thế nhảy của cá lóc nhảy vọt lên. Do khổ luyện nên khả năng của anh mỗi ngày một cao, đến mức có thể tung người nhảy vọt qua khỏi nóc nhà.
Có giả thiết cho rằng chàng Lía tên thật là Võ Văn Doan, quê nội huyện Phù Ly ( nay thuộc huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định), quê ngoại làng Phú Lạc, tổng Thời Hòa, huyện Tuy Viễn (huyện Tây Sơn tỉnh Bình Định).
Lía tập hợp dân nghèo nổi dậy, chọn Truông Mây (Hoài Ân, Bình Định) làm căn cứ, lấy của người giàu chia cho người nghèo. Quân Nguyễn đã cố gắng đàn áp nghĩa quân sau nhiều năm những vẫn không tài nào diệt được Lía. Biết không thể dùng vũ lực nên quân triều đình bày mưu hãm hại. Các quan tuần phủ cố gắng tìm gia đình vợ Lía và thuyết phục nàng phản bội nghĩa quân. Một hôm, trong một bữa tiệc, vợ Lía dụ binh sĩ uống say mèm, vì thế quân triều đình đã đến dễ dàng diệt gọn nghĩa binh.
Cuối cùng, chỉ còn mình Lía trốn thoát bỏ lên núi, uất hận mà tự sát. Trong quyển Én Liệng Truông Mây của Vũ Thanh có viết về người anh hùng phút cuối đời:”Vũ Đức vừa định đưa tay ra đỡ Lía đứng lên thì chàng đã đứng vụt dậy, tay phải rút nhanh đoản kiếm bên hông, tay trái đưa lên nắm lấy tóc mình rồi vung thanh kiếm tự cắt đầu. Chiếc đầu rời khỏi cổ, máu chảy ròng ròng như suối. Lía chết nhưng cả thân người vẫn đứng sừng sững như pho tượng hộ pháp không đầu giữa căn phòng nhỏ. Ngoài kia, trời bỗng nổi cơn dông, vũ trụ chợt tối sầm lại”.
Cuộc khởi nghĩa Truông Mây của chàng Lía tuy thất bại nhưng đã khơi dậy trong lòng người dân Việt khốn khổ sức mạnh và ý chí đấu tranh chống lại áp bức, bất công của bọn vua chúa, cường quyền, từ đó mở rộng con đường đấu tranh dẫn đến sự xuất hiện của ba anh em Tây Sơn với công cuộc thống nhất đất nước.
Quang Lữ
