Rắn là một loài vật không xa lạ gì với con người. Thế giới loài rắn phong phú, kỳ lạ và đầy bí ẩn. Rắn là loài động vật vừa hữu ích, vừa nguy hiểm với cuộc sống con người. Bởi vậy, tìm hiểu, quan sát thế giới loài rắn là nhằm phát huy những mặt có lợi và tránh đi những nguy hiểm, nhất là trong lĩnh vực võ thuật.
Những thế võ uyển chuyển, bàn tay gập lại hình đầu rắn tạo ra những thế võ rắn, nhằm giúp con người mang lại lợi ích về sức khỏe, kỹ thuật tự vệ chiến đấu, rèn luyện những tính năng cần thiết: bình tĩnh, dũng cảm, kiên trì, thân pháp nhẹ nhàng, linh hoạt, ứng phó lanh và thích nghi với môi trường. Những võ sư tiền bối đã dựa vào những hành động, cử chỉ, cách săn mồi… của loài rắn, chọn lọc tinh vi đặt ra những chiêu thức, thế võ, đòn quyền mang tính chiến đấu cao trong sự cạnh tranh sinh tồn. Những miếng võ này được mô phỏng những hành động tự vệ, hoặc kiếm ăn bằng cách tấn công con mồi rồi sáng tạo ra. Môn võ mô phỏng động tác của loài rắn, gọi là xà quyền. Người tập môn võ này đòi hỏi là người am hiểu nội công ngoại lực, võ thuật tinh thông, kỹ thuật cao và phải biết biến hóa linh hoạt, nhanh nhẹn, tập luyện công phu, lâu dài, cương nhu biến hóa.
Rắn là loài bò sát không chân nhưng di chuyển rất nhanh là nhờ hệ cơ, các vảy rất khỏe. Nó di chuyển về phía trước dưới dạng vặn uốn thân hình qua lại thành nhiều đường cong gợn sóng. Những đòn đánh của rắn thường là đầu mổ, lưỡi quấn, răng cắn, thân vặn, đuôi móc… Rắn thường nằm cuộn mình, khi gặp địch thủ nó vươn thẳng đầu phóng tới với tốc độ cực kỳ mau lẹ khác thường. Trong giao đấu, người luyện xà quyền phải bình thản, trầm tĩnh, triển khai giác quan để cảm nhận các thế đánh của đối thủ, chỉ chờ cơ hội là xuất kích. Khí lực sẽ lưu thông từ sống lưng qua cánh tay tới tận đầu ngón tay. Khi va chạm, sức mạnh của khí lực nội tại tạo nên một uy lực rất lớn làm cho đối phương đau đớn dữ dội, có khi tử vong. Đòn đánh này y như tác hại nọc độc của rắn.
Rắn là loài vật không có tay chân nên xà quyền không tận dụng đòn đấm mà sử dụng ức bàn tay và đầu ngón tay. Xà quyền chú trọng nội lực để tung đòn hạ thủ vào yếu huyệt của đối phương. Kỹ thuật xà quyền hoàn hảo, công thủ toàn diện, đòn công cũng là đòn thủ và ngược lại.
Xà quyền có nhiều chiêu đánh bằng ngón tay:
– Xà vương xuất động: ngón trỏ và ngón giữa thành hình lưỡi rắn chĩa ra phía trước, các ngón kia khép lại. Đòn này nhắm vào các điểm nhược của cơ thể như mắt, cổ họng.
– Thanh xà tọa thủ: xếp các ngón tay lại như đầu một con rắn hổ đang uốn khúc vươn lên. Cùi chỏ uốn cong cho cánh tay vươn thẳng ra phía trước như một con rắn sẵn sàng lao tới, nhắm vào mắt, cuống họng.
– Thủy xà thượng điêu: kích 5 đầu ngón tay vào cổ họng, nách đối phương…
Cử động loài rắn thật uyển chuyển nên người luyện xà quyền phải giữ thân hình linh hoạt, cánh tay nhuần nhuyễn, ước tính đúng thời điểm chạm đòn để chỉ gồng cứng tập trung cương lực nơi ức bàn tay hay các đầu ngón tay thôi.
Xà quyền là những đòn tay mổ chọc vào đối phương bằng các ngón tay, giống như động tác mổ của loài rắn. Các thế võ, thủ pháp mang hình dáng con rắn, tính mỹ thuật cao.
Tóm lại, đặc điểm kỹ thuật của xà quyền là trong nhu có cương, trong tĩnh có động, thân pháp linh hoạt, nhanh nhẹn, biến hóa, mắt sắc tay nhanh, công thủ nhất loạt.
Hiện nay trên thế giới có những bài quyền nổi tiếng: Xà quyền luyện nguyệt (rắn thần luyện trăng), Kim xà lục khởi (rắn vàng dưới đất nhô lên), Xà phiên thiên chân (rắn quật động trời), Bạch xà phẫn mạt (rắn trắng phun bọt), Xà đằng tẩu lộ (rắn lăng lướt sương), Giác xà ứng vĩ (rắn sừng vẫy đuôi), Bạch xà thổ tín (rắn trắng lè nọc), Xà vương xuất động (vua rắn rời động)… Về khí giới thì có Xà hành đao, Xà hành kiếm, Cung đạn bát thảo tầm xà….
Vào những năm 1965, 1966, người hâm mộ võ thuật Việt Nam không thể quên hình ảnh võ sư Cao Thành Sơn (con trai cố võ sư Cao Thành Sạn) luôn sử dụng xà quyền trong chiến đấu. Võ sư Đinh Chí Dũng dùng bài xà quyền đoạt huy chương vàng tại Hội diễn Võ cổ truyền toàn quốc năm 1987, những chuyến lưu diễn tại Ý, Nhật Bản, Liên Xô.
Năm Tỵ, đôi điều về vũ điệu võ thuật Việt Nam trong xà quyền, là món quà xuân tặng bạn đọc đầu năm để hiểu biết thêm về tinh hoa của võ thuật dân tộc và thế giới.
Đỗ Nguyên Bá
