Hai yếu tố Cương, Nhu trong võ thuật đã được đề cập tới rất nhiều với tính cách đặc trưng của các võ phái. Có một số bộ môn thể hiện rất rõ nguyên lý này, chẳng hạn Thiếu Lâm, Karate, Taekwondo…thuộc Cương phái; Jujitsu, Hiệp Khí đạo… thuộc Nhu phái.
Nguyên lý bất phân tranh trong võ đạo chân chính
Ứng dụng các nguyên lý vào kỹ thuật hóa giải đòn thế Aikido
Theo quan niệm thông thờng, võ phái nào lấy sức mạnh làm chủ yếu cho các đòn thế đợc chỉ danh Cương, ngược lại lấy sự mềm dẻo làm gốc được gọi là Nhu. Mỗi võ phái đều có lý do chọn lựa cương tính hoặc nhu tính như một biểu tượng và làm nền tảng xây dựng một hệ thống triết lý riêng, một hệ thống các đòn thế đặc thù để huấn luyện môn sinh về cả hai phương diện tinh thần lẫn thể chất. Ý niệm Cương Nhu bắt nguồn từ trạng thái xung khắc của vạn vật thiên nhiên. Sự tương tác của vạn vật dị tính thường sinh tạo kết quả. Các bậc thầy võ thuật suy ngẫm trên kết quả đó để rút tỉa những kinh nghiệm xử thế hoặc xác định cho mỗi tính chất Cương Nhu một giá trị ứng dụng trong các cuộc đấu tranh sinh tồn.
Cương gọi nôm na là Cứng. Nhu là mềm, hai tính từ phản nghĩa dùng để chỉ đặc tính của vật chất, hai khuynh hướng khó hoặc dễ biến thái dưới ảnh hưởng của một ngoại nguyên nhân. Hai chữ Cương Nhu còn được dùng để gián tiếp chỉ những trạng thái tương phản như mạnh yếu, lớn nhỏ, cao thấp, sáng tối, nóng lạnh, nhanh chậm, động tĩnh, âm dương… Do sự dị biệt trạng thái mà sinh ra xung khắc và từ xung khắc thôi thúc xung đột, cho nên sự tương tranh triền miên trong xã hội loài người, loài thú hay thiên nhiên, vì thế vẫn được công nhận như một sự kiện đương nhiên khi chưa có năng lực nào khả dụng đồng nhất hoá các đặc tính và san bằng các dị biệt của các trạng thái vạn vật. Các phương thức đấu tranh vì thế được để ra và dù ngã theo khuynh hướng nào, Cương hay Nhu, đều vẫn được xem như hành vi hợp lý bắt buộc phải có. Phái Cương căn cứ trên các quan cách thiên nhiên hoặc các kinh nghiệm sống và quả quyết chỉ có Cương mới thắng được Nhu. Cương biểu thị sự cứng, cao, động, nhanh, mạnh, nóng, tính chủ động và bành trướng trong các tương tác thiên nhiên…
Trong quần tụ thảo mộc, cây cao che lấp ánh sáng mặt trời không cho cây thấp phát triển chứng tỏ cao lấn thấp. Gió mạnh làm gãy đổ cây to chứng tỏ mạnh hơn yếu, thác nước lay chuyển đá, xói mòn núi chứng tỏ động hơn tĩnh. Trong xã hội loài thú cũng vậy, khi các điều kiện sinh hoạt như nhau, loài thú mạnh bao giờ cũng khắc phục được thú yếu để chiếm vai độc tôn và hùng cứ một khu vực. Sự đào thải dần dần những loài thú yếu chỉ vì đó được xem như một hiện tượng tự nhiên. Đối với xã hội loài người, quan niệm “mạnh được yếu thua” vẫn còn duy trì từ xưa đến nay vì lịch sử đấu tranh nhân loại cũng đã dẫn chứng rằng địa vị thống trị luôn nằm trong tay người, bộ lạc hay quốc gia có thế lực.
Giá trị của Cương tính như vậy nên phái Cương chủ trọng lấy cứng, mạnh làm căn bản. Một võ sĩ thuộc môn phái phải chứng tỏ Cương tính trong tư tưởng, ngôn ngữ cũng như hành động để cố gắng diễn đạt hùng khí của đức dũng và phát huy đúng mức tinh hoa của võ phái trong nghệ thuật cũng như trong đời sống bởi Cương biểu tượng sự hào hùng, lòng cương quyết và ý chí sắt đá.
Các võ phái Karate (Nhật Bản), Taewondo (Hàn Quốc), Thiếu Lâm (Trung Hoa) là đại diện cho Cương phái hiện nay. Các võ phái này chú trọng đặc biệt đến tính cách tích cực vì khai triển từ những sức mạnh nội tại để giải quyết mọi vấn đề một cách nhanh chóng. Nói chung, bất cứ đòn thế nào cũng biểu tượng sức mạnh như vũ bão, sự nhanh nhẹn như điện chớp, sự cứng như sắt thép. Hai môn Nội công và Ngoại công được các phái võ này luyện tập thường xuyên và được coi như phương pháp hoàn hảo để phát triển cường lực cơ thể. Một võ sĩ đạt đến trình độ cao cấp có thể dung tay bóp nát chai thủy tinh để thị oai hoặc bằng một tiếng thét có thể làm thay đổi lập trường của đối phương mà không cần phí công giao tranh.
Các võ sĩ thuộc phái Cương luôn luôn tấn công và vận dụng sức mạnh để đàn áp đối thủ như hình ảnh con cọp vồ hoặc đại bàng tung cánh, khí thế hùng mạnh và oai dũng vô cùng. Phái Nhu thì chủ trọng ngược lại, quan niệm chỉ có mềm dịu mới thắng được cứng rắn. Và chứng dẫn rằng trong thiên nhiên cái gì mềm dịu đều tượng trưng cho sinh tồn là trường cửu, ví như nước chảy đá mòn, tác dụng đó thong dong lặng lẽ, biểu lộ một tính cách vừa thanh tao vừa tế nhị của đức Nhu. Sirobei Akiyama, một lương y nổi danh của Nhật thường trầm tư về cái yếu của con người trong vũ trụ đã chỉ cho thấy giá trị của tính Nhu qua hình ảnh cây liễu dưới cơn bão tuyết tại đền Dazuifu. Ông rất đỗi ngạc nhiên khi mục kích những cành cây to cứng đều bị gãy đổ vì sức mạnh và sức nặng của gió tuyết, trừ những cành liễu mềm yếu vẫn trơ gan. Tuyết càng phủ, cành liễu càng dịu dàng hơn, cong trĩu xuống, chịu đựng một áp lực nặng mà hình dáng vẫn ung dung để giữ nguyên sự sống vẹn toàn. Chính nhờ suy ngẫm này mà ông đã đưa Nhu tính vào môn võ Nhu Thuật (Ju-jitsu) của ông.
.jpg?itok=vL8K5ekO)
Có câu chuyện thần thoại về Thần Gió và Thần Mặt Trời cùng trổ tài lột áo người bộ hành chứng tỏ sự tác động chậm chạp, thong thả vẫn hơn sự hùng hổ, ào ạt. Vì Thần Gió càng hùng hổ thổi bao nhiêu, ngời bộ hành càng quấn chặt áo vào người bấy nhiêu. Đến khi thần Mặt Trời rọi ánh nắng khiến người khách bộ hành phải cởi áo ra. Giá trị của Nhu tính như vậy nên phái Nhu chủ trọng lấy sự dịu dàng làm gốc. Càng mềm dịu bao nhiêu càng dễ thắng lợi bấy nhiêu. Tiêu biểu cho Nhu phái hiện nay có thể kể Nhu đạo, một môn võ thuật tự vệ không khí giới, không câu nệ đến vấn đề mạnh hay yếu, nặng nhẹ , cao thấp, vừa là một môn thể thao thuần tuý áp dụng những phương pháp thuần lý của sự thăng bằng.
Căn bản kỹ thuật Nhu đạo được xây dựng trên hai nguyên lý sức mạnh bằng cách lợi dụng đòn của đối phương, tạo các thế mất thăng bằng cho đối thủ để quật ngã. Nhằm xoá bỏ sự bất công của thiên nhiên về thể lực, giúp cho người có tầm vóc nhỏ chế ngự được kẻ to lớn hơn, Nhu đạo thường nghiên cứu và biến chế những đòn thế căn cứ trên các nguyên tắc đòn bẩy, các định luật về thăng bằng và chuyển động để chọn lựa vị trí thích đáng hữu hiệu. Đòn thế ở đây cũng giống như mưu chước mà một người dù nhỏ yếu một khi đã thuần thục kỹ thuật và thấm nhuần triết lý Nhu đạo vẫn có thể khắc ngự và chiến thắng đối thủ. Cho nên câu “dụng trí bất dụng lực” mà Nhu đạo áp dụng như một phương châm đã nói lên ý nghĩa sâu xa đó.
Từ theo nhận định giá trị của Cương Nhu trong võ thuật cũng như trong đời sống thực tế mà mỗi võ phái có chủ trương xây dựng sắc thái riêng với đặc tính chủ yếu mà họ chọn làm căn bản. Tuy nhiên, theo kết quả nghiên cứu và phân tích các đòn thế căn bản của từng võ phái, người ta có thể kết luận rằng không một võ phái nào khai thác đặc tính chủ yếu đến mức tuyệt đối, có chăng chỉ là chú trọng và khai thác đặc biệt đặc tính này mà coi nhẹ đặc tính kia. Cho nên người ta vẫn thấy có sự pha trộn giữa hai yếu tố trong kỹ thuật. Cương Nhu là hai ý niệm tương đối cũng như sự tương đối của hai thể Động Tĩnh. Sức mạnh yếu trong một cuộc tương tranh cũng vẫn tuân theo định luật tương đối như thế. Hiểu theo quan niệm cơ học thì Cương có thể biểu thị như một lực bộc phát để gây thành quả và Nhu như một lực tiềm ẩn phản đối với một áp lực. Cả hai đều là Năng Lực, nhưng một bên mang tính động, một bên mang tính Tĩnh, ví như động năng và thế năng trong môn động lực học vậy.
Ngoài ra bởi Âm Dương (Tĩnh Động) tương khắc mà lại tương hoá nên khi đã tương hợp rồi thì trong Dương lại có Âm và trong Âm có Dương, cũng như một võ sĩ phái Cương khi đã đạt đến trình độ cao thủ thì thường biểu lộ Nhu hoà trong ngôn ngữ, phong cách, ngược lại trong nghệ thuật của một cao thủ phái Nhu vẫn tiềm ẩn Cương tính (sức mạnh của Khí tuôn chảy trong tay chân như một lõi thép trong một khúc cao su mềm). Nếu chỉ có Cương mà không có Nhu sẽ thiếu linh hoạt biến hoá, đôi lúc cứng nhắc và giảm bớt sự tiến bộ. Trái lại, chỉ có Nhu mà không có Cương sẽ mất hiệu lực tối đa. Hơn nữa, Nhu chỉ có thể hoá giải chứ không khắc chết, thụ động nhiều hơn tích cực nên khi không có Cương tính, môn võ sẽ mất cái hùng khí của đức Dũng và không phát huy đầy đủ tinh hoa của nghệ thuật cũng như của tư tưởng.
Thư viện võ thuật
